هوش اجتماعی چیست و چرا باید آن را ارتقاء بدهم؟

زمانی که افراد از هوش می‌پرسند، معمولاً منظورشان مهارت‌های «سخت» است: حل مسئله، مهارت کلامی، استفاده از منطق، مهارت ریاضی. اما زمانی که بحث آنچه مهارت‌های «نرم» می‌نامیم به میان می‌آید -مانند درک نقش‌های اجتماعی، درک عواطف، درک روابط یا مهارت گوش دادن- اغلب به آنها به چشم بخشی از پرسشنامه‌ی هوش نگاه می‌کنیم.

و هرچند مهارت‌های سخت بسیار مهم هستند، مهارت‌های نرم هستند که به ما در حفظ دوستی ها، حس رضایت در محیط کار یا یافتن شادی در زندگی کمک می‌کنند. از آنجا که اغلب در تدریس این مهارت‌ها، که به آنها هوش اجتماعی می‌گوئیم، در مدارس اهمال می‌شود، ما در این مقاله به شما خواهیم گفت که هوش اجتماعی چیست و چطور می‌توان از فواید آن بهره جست.

هوش اجتماعی

هر کسی می‌تواند مهارت‌های هوش اجتماعی را بیاموزد. این نوع از مهارت‌ها به ژنتیک یا بیولوژی ارتباطی ندارند، اگرچه ممکن است برخی افراد در فراگیری این مهارت‌ها مستعدتر از دیگران باشند. نظریه‌ی هوش اجتماعی برای اولین بار در سال ۱۹۲۰ از سوی روانشناسی بنام ادوارد ثورندایک (Edward Thorndike) مطرح شد.

امروزه می‌توان گفت که هوش اجتماعی، توانایی درک و واکنش صحیح به سیگنال‌های اجتماعی و نظارت، فهم و مدیریت عواطف خود است و در مفاهیم اجتماعی متعددی جای می‌گیرد.

ارتقاء هوش اجتماعی

همه‌ی ما تا سنین بزرگسالی برخی از این مهارت‌ها را تا حدودی در خود ارتقا می‌دهیم. شاید تصور جامعی از پذیرفته شدن در جامعه داشته باشیم، اما توانایی ما در پذیرش قوانین زندگی اجتماعی و پیروی از آنها با یکدیگر متفاوت است.

اولین نشانه‌ها از هوش اجتماعی در انسان از هفته‌ی ششم پس از تولد قابل مشاهده است. در هجده ماهگی، کودکان می‌توانند نشانه‌های پیچیده‌ی اجتماعی را تحلیل و مقصود دیگران را درک کنند. هرچه بزرگتر می‌شویم، محیط اجتماعی ما پیچیده‌تر و نیازمند توجه بیشتری می‌شود، و این محیط مهارت‌ها و توانایی‌های پیشرفته‌تری را می‌طلبد که در ذات اکثریت افراد وجود ندارد -این مهارت‌ها را باید آموزش داد.

ما، بعنوان افراد بزرگسال، عهده‌دار و قادر به یادگیری مهارت‌های اجتماعی جدید می‌شویم، و می‌توانیم از این مسئله بسیار سود ببریم. اما چطور.

فواید ارتقاء هوش اجتماعی

بسیاری از افراد بر این باورند که هوش اجتماعی، مهارتی است که «در ذات انسان وجود دارد». از آنجا که هوش اجتماعی با منافع و پیشرفت اقتصادی ارتباط مستقیم ندارد (اگرچه ارتباط غیرمستقیم دارد)، اهمیت و فواید آن به راحتی به چشم ما نمی‌آیند.

ارتقاء هوش اجتماعی منافع زیادی برای سلامت اجتماعی، عاطفی و حتی جسمی ما دارد. در ادامه بطور خلاصه به این مسئله می‌پردازیم.

وقف پیدا کردن با مفاهیم اجتماعی در حال تغییر

دنیای امروز به سرعت رو به تغییر است: با چنان سرعتی که آنچه در سال ۲۰۲۰ عادی بود می‌تواند در سال ۲۰۲۱ به نوستالژی بدل شود. اگر همه‌گیری ویروس کرونا چیزی به ما یاد داده باشد، آن این است که دانستن حقایق و یادگیری مهارت مهم است، اما آنچه برای بقا و سلامت روان بیشتر از همه اهمیت دارد توانایی وفق پیدا کردن با شرایط جدید و حفظ روحیه‌ی مثبت در دوران چالش برانگیز است.

هرچه بیشتر هوش اجتماعی خود را ارتقاء دهید، مهارت بیشتری در مدیریت محیط‌های اجتماعی پیچیده و متغیر، و مدیریت حالات عاطفی خودتان پیدا خواهید کرد.

سلامت فردی

از آنجا که هوش اجتماعی تا حد زیادی به درک تعاملات زیرپوستی بستگی دارد، رمزگشایی سیگنال‌های عاطفی و درک عواطف خود و اطرافیان، ابزار لازم را برای رسیدن به حد بهتری از سلامت فردی و عاطفی در اختیار ما می‌گذارد.

تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد نشان داد افرادی که از سطوح بالاتری از مهارت‌های مرتبط با هوش اجتماعی برخوردار هستند خوش‌بین‌ترند، تاثیر مثبت بیشتری را در زندگی خود تجربه می‌کنند و رضایت بیشتری از شرایط زندگی خود دارند.

همه‌ی این‌ها ما را به نکته‌ی مهم بعدی، سلامت، می‌رساند.

سلامت روحی و سلامت جسمی

تحقیقات علمی بارها و بارها ثابت کرده که افراد دارای ارتباطات قوی اجتماعی، و کسانی که مثبت‌نگرتر و خوش‌بین‌تر هستند، از مشکلات سلامت روان کمتری رنج می‌برند، استرس کمتری را تجربه می‌کنند و در نتیجه، سلامت جسمی بهتری دارند.

موفقیت اقتصادی

و بالاخره، یکی از رایج‌ترین تصورات اشتباهی که درمورد هوش اجتماعی وجود دارد این است که هیچ تاثیری بر موفقیت اقتصادی نمی‌گذارد. وقف‌پذیری در محیط کار، خود-تنظیمی عواطف، درک عواطف پیچیده‌ی دیگران، ایجاد روابط ثمربخش و کار تیمی، در کنار مهارت‌ها و خصیصه‌های متعددی که ارتباط مستقیم با بهره‌وری دارند، می‌توانند نقشی حیاتی در موفقیت کاری ایفا کنند.

هرروزه کارفرمایان بیشتری به هوش اجتماعی بیشتر از بهره ی هوشی معمول بها می‌دهند. به گفته‌ی ویکی والیس، ارشد منابع انسانی در شرکت سانتاندر (Santander)، ویژگی‌های مرتبط با هوش اجتماعی -همچون کار تیمی، توانایی برقراری ارتباط و مهارت‌های اجتماعی- ارزشمندترین دارایی‌هایی هستند که فرد می‌تواند با خود به محیط شغلی جدید بیاورد. این مهارت‌ها شاید برای برخی از کارفرمایان بیشتر از مهارت تصمیم‌گیری، نویسندگی یا حتی ابتکار عمل حائز اهمیت باشد.

نشانه‌های هوش اجتماعی

در ادامه لیست کوتاهی از نشانه‌های هوش اجتماعی ارائه کردیم که شامل برخی از مهارت‌های حیاتی می‌شود که این مفهوم شامل می‌شود. افراد دارای هوش اجتماعی ارتقاء یافته می‌توانند شرایط اجتماعی پیچیده را تحلیل کنند، احساسات یا واکنش‌های دیگران را پیشبینی کنند، مهارت ذاتی در ابراز کلامی در شرایط خاص دارند، و دارای اعتماد به نفس هستند.

• گوش دادن فعال: با دقت گوش دادن به طرف سخنگو، دنبال کردن سیگنال های پیچیده‌ای که طرف مقابل برای انتقال پیام از آنها استفاده می‌کند.
• شیوایی کلام و مهارت‌های برقراری ارتباط: توانایی پیشبرد مکالمه با دیگران، فارغ از سن، فرهنگ یا سطح تحصیلات طرف مقابل. این مورد همچنین به خاطر آوردن جزئیات در مورد دیگران را شامل می‌شود. گوش دادن فعال پیش‌نیازی اساسی برای این مهارت است.
• درک نقش‌ها و قوانین اجتماعی: علیرغم آنکه همه‌ی ما شیوه‌های ذاتی منحصر به فردی در رفتار و واکنش داریم، هوش اجتماعی یعنی بفهمیم چطور از این شیوه‌ها استفاده کنیم،‌ چراکه باید هنجارهای شرایط خاص را نیز درک کنیم.
• درک حالات عاطفی دیگران: توانایی آنکه خودمان را جای دیگری بگذاریم. برای آنکه بتوانیم این کار را بکنیم نیاز داریم نقش‌ها و قوانین اجتماعی را درک کنیم، با دقت به دیگران گوش کنیم و تلاش کنیم خودمان را در جایگاه آنها تصور کنیم.
• ایفای نقش: درک انواع نقش‌های اجتماعی به کنار، پذیرفتن نقش‌های مختلف نیز حائز اهمیت است. این توانایی خصوصاً در محیط کار حائز اهمیت است؛ مکانی که نیاز دارید در آن نقش «مرشد» و «مرید»، نقش بالادست و فرمان‌بردار را بازی کنید. همچنین ممکن است در یک محیط دوستی آسان‌گیر و در محیطی دیگر، رهبر جدی یک کسب و کار باشید.
• خود-توان‌آگاهی و ابتکار عمل: توانایی انگیزه دادن به خود برای بهره‌وری، و در روابط بین فردی، همچنین در مدیریت و تنظیم حالات عاطفی و کارکرد فردی.
• مدیریت تاثیرگذاری: این مهارت به توانایی مدیریت کردن اثری که بر دیگران می‌گذارید اشاره داشته و ارتباط نزدیکی با ایفای نقش دارد.

چطور می‌توانم هوش اجتماعی خود را بهبود بخشم؟

روش‌های آسان متعددی برای بهبود مهارت‌های هوش اجتماعی وجود دارند. در ادامه به برخی از این روش‌ها که معتقدیم انجام آنها آسانتر است، اشاره می‌کنیم.

به افراد و شرایط اطراف خود توجه نشان دهید

بسیاری از ما به سادگی و ناخودآگاه از یک وضعیت اجتماعی به وضعیت دیگر می‌رویم. ما قادر هستیم به راحتی مغزمان را خاموش کنیم، و تنها حضور جسمی داشته باشیم، یا به نیازهای خودمان متکی باشیم و آنها را دنبال کنیم. اگر می‌خواهیم مهارت‌های هوش اجتماعی‌تان را بیش از پیش ارتقاء دهید، می‌بایست در لحظه حاضر، و نسبت به دیگران هوشیار باشید.

حالات چهره‌ی دیگران را حین صحبت دنبال کنید، نیازی نیست فقط به کسانی که با شما صحبت می‌کنند دقت کنید؛ می‌توانید با تماشا کردن دیگران تمرین کنید و با توجه به مشاهدات‌تان به این فکر کنید که آنها راجع به چه چیزی صحبت می‌کنند، کی هستند و چه احساساتی را تجربه می‌کنند.

البته به همینجا ختم نمی‌شود. حال که سیگنال‌های هوش اجتماعی را می‌شناسید، قادر هستید افرادی را که در اطراف‌تان از هوش اجتماعی بالایی برخوردار هستند شناسایی کنید. توجه کنید که چطور در شرایط مختلف رفتار می‌کنند، و با خودتان بیاندیشید که این رفتارها به درد خودتان هم می‌خورند یا نه.

نشانه‌های جسمی و عاطفی خودتان را دنبال کنید

در اغلب موارد، بدن ما و واکنش‌های عاطفی ما می‌توانند منبع خوبی برای درک موقعیت‌های اجتماعی مختلف باشند. ما به ندرت برای فکر کردن به دلیل یک دل درد ناگهانی، یا علت آنکه هربار با مشتری بخصوصی قرار ملاقات داریم احساس خوابالودگی داریم، درنگ می‌کنیم.

اگر در برابر شخصی احساس معذب بودن عجیبی دارد یا در دیدار با شخص دیگری ناگهان انرژی می‌گیرید، بهتر است چند دقیقه درنگ کنید و دریابید چه چیزی را احساس می‌کنید و درک کنید چرا این احساس را دارید.

فرهنگ‌های دیگر را بشناسید و به آنها احترام بگذارید

حتی اگر محل زندگی شما تک‌فرهنگی است، آگاهی یافتن راجع به دیگر فرهنگ‌ها می‌تواند به شما کمک کند دیدگاه خود را گسترش دهید و شاید برخی دیدگاه‌ها و باورهایتان را احیا کنید. به چالش کشیدن نگرش‌ها و تمرین سازگاری می‌توان رشد ما را بعنوان انسان‌هایی در یک جامعه تا حد زیادی تحریک کند.

از این گذشته، تفاوت فرهنگی می‌تواند به تفاوت میان افرادی با پیش‌زمینه‌ها، دیدگاه‌های سیاسی، تمایلات جنسی، جنسیت و هرچیز متفاوت دیگر اشاره کند.

گوش دادن فعال را تمرین کنید

شاید آسان بنظر برسد، زیرا تنها کاری که باید انجام دهید گوش دادن است، اما بسیاری از ما واقعاً به آن عمل نمی‌کنیم. برای تمرین گوش دادن فعال و با حضور ذهن کامل، می‌بایست تمام توجه خود را به طرف سخنگو متمرکز کنید، موضوع صحبت را به خاطر بسپارید، در مورد ابهامات احتمالی پرسش کنید، راجع به آنچه می‌گوید نظر بدهید، از پریدن میان کلام او خودداری کنید، و به زبان چهره و بدن او توجه کند.

از عزیزان خود قدردانی کنید

ما اغلب کسانی را که دوست داریم، و خصوصاً کسانی که ما را دوست دارند، دست کم می‌گیریم. علت آن است که همیشه در کنار ما هستند.

افرادی که از هوش اجتماعی برخوردار هستند می‌دانند چطور، با قدردانی کردن از کسانی که دوستشان دارند، روابط عمیق خود با دیگران را تغذیه کنند.

می‌توانید برای فرد عزیزی که در زندگی شما تاثیر عمیقی داشته نامه‌ی تشکری بنویسید، یا خیلی ساده‌تر؛ اطمینان حاصل کنید که اگر به شما نیاز داشتند در زندگی او حضور دارید. گاه دیگران مستقیماً تقاضای کمک نمی‌کنند، اما اگر شما تمام حواس خودتان را درگیر کنید، خواهید فهمید که طرف مقابل به چه چیزی نیاز دارد.

اگرچه همه‌ی ما بطور ذاتی مستعد یادگیری هوش اجتماعی هستیم، چراکه اولین نشانه‌ها از هوشمندی اجتماعی را در دوران کودکی از خود بروز می‌دهیم، بنظر می‌رسد که نه تنها برخی افراد بیشتر از دیگران مستعد درک نشانه‌های اجتماعی هستند، بلکه ما نیاز داریم این مهارت‌ها را در خود بپرورانیم.

فرهنگ انسان روز به روز رو به توسعه است، و عملکرد اجتماعی ما نیازمند تمرین و دوراندیشی است. در نهایت این مهارت‌ها در طبیعت ما وجود دارند، اما برای آنکه شکوفا شوند، می‌بایست آنها را در معرض شرایط اجتماعی بخصوصی قرار دهیم، می‌بایست آنها را تحلیل کنیم و برای یادگیری واکنش‌های صحیح تلاش کنیم.

منبع: intelligentchange