روانشناسی رشد شخصیت

رشد شخصیت به فرآیند رشد، ارتقاء و تغییر شخصیت فرد در طول زمان اشاره دارد. چنین رشدی به طور طبیعی در طول زندگی رخ می دهد، اما می تواند با تلاش های هدفمند نیز اصلاح شود.

وقتی با افراد جدیدی ملاقات می‌کنیم، اغلب این شخصیت آنهاست که توجه ما را به خود جلب می کند. بر اساس یافته‌های انجمن روانشناسی آمریکا، شخصیت، به رفتارها، ویژگی ها، الگوهای هیجانی و توانایی های پایداری اطلاق می شود که شکل دهنده پاسخ فرد به رویدادهای زندگی‌اش است.

لودوویکا کوللا، درمانگر CBT و نویسنده «روزنوشت احساس خوب» می گوید شخصیت، ترکیبی از الگوهای رفتاری و فکری است که در طول زمان نسبتاً پایدار هستند و ویژگی ها و نگرش های فرد را مشخص می کنند.

درک چگونگی رشد شخصیت می‌تواند بینشی در مورد کیستی فرد و پیشینه‌اش ارائه کند و همچنین درک ما از آنچه در پشت ویژگی‌ها و صفات شخصیتی مان نهفته است را افزایش می‌دهد.

رشد شخصیت چیست؟

رشد شخصیت به فرآیندی اطلاق می‌شود که طی آن، الگوهای فکری و رفتاری سازمان یافته‌ای که شخصیت یگانه فرد را می سازند در طول زمان ظاهر می شوند. عوامل زیادی بر شخصیت تأثیر می‌گذارند، از جمله ژنتیک و محیط، نحوه تربیت و متغیرهای اجتماعی.

با اینکه شخصیت نسبتاً پایدار است، اما کوللا خاطرنشان می کند که شخصیت، صددرصد ثابت نیست. او اینگونه توضیح می‌دهد: «افراد می‌توانند در واکنش به تجربیات جدید یا رشد شخصی، در نگرش‌ها، رفتارها و الگوهای فکری‌شان دچار تغییراتی شوند.»

شاید مهم‌تر از همه، تعامل مداوم تمامی این تأثیرات به شکل‌دهی شخصیت ادامه می‌دهد. شخصیت، شامل ویژگی های ذاتی و توسعه الگوهای شناختی و رفتاری است که بر نحوه تفکر و عمل ما تأثیر می گذارد.

خلق و خو، بخش کلیدی شخصیت است که با ویژگی های ارثی تعیین می شود. منش، جنبه ای از شخصیت است که تحت تأثیر تجربه و یادگیری اجتماعی است و در طول زندگی به رشد و تغییر ادامه می دهد.

رشد شخصیت، موضوع اصلی مورد علاقه برخی از برجسته ترین متفکران روانشناسی بوده است. از زمان پیدایش روانشناسی به عنوان یک علم جداگانه، محققان، ایده های مختلفی برای توضیح چگونگی و چرایی رشد شخصیت ارائه کرده اند.

نظریه های رشد شخصیت

شخصیت، ما را منحصر به فرد می کند، اما شخصیت چگونه رشد می کند؟ چه عواملی بیشترین نقش را در شکل گیری شخصیت دارند؟ آیا شخصیت می تواند تغییر کند؟

برای پاسخ به این سؤالات، بسیاری از متفکران برجسته، نظریه هایی برای توصیف درجات و مراحل مختلفی که در طول رشد شخصیت رخ می دهد، ارائه کرده اند. تئوری های زیر بر جنبه های مختلفی از شکل گیری شخصیت متمرکز هستند – از جمله آنهایی که شامل رشد شناختی، اجتماعی و اخلاقی می شوند.

مراحل رشد روانی جنسی فروید

زیگموند فروید در تئوری مرحله ای معروفش در مورد رشد روانی-جنسی پیشنهاد کرد که شخصیت در مراحلی رشد می کند که مربوط به مناطق تحریک‌پذیر خاصی است. این مراحل عبارتند از:

مرحله 1: مرحله دهانی (از تولد تا یک سالگی)

مرحله 2: مرحله مقعدی (1 تا 3 سال)

مرحله 3: مرحله ادیپی (3 تا 6 سال)

مرحله 4: دوره نهفتگی (سن 6 تا بلوغ)

مرحله 5: مرحله تناسلی (بلوغ تا مرگ)

همچنین فروید معتقد بود که عدم تکمیل این مراحل منجر به مشکلات شخصیتی در بزرگسالی می شود.

مدل ساختاری شخصیت فروید

فروید نه تنها در مورد چگونگی رشد شخصیت در طول دوران کودکی نظریه پردازی کرد، بلکه چارچوبی برای چگونگی ساختار کلی شخصیت نیز ایجاد کرد.

به گفته فروید، نیروی محرکه اصلی شخصیت و رفتار، لیبیدو است. این نیروی زیست‌مایه ای سه جزء تشکیل دهنده شخصیت را تامین می کند: نهاد (id)، خود (ego) و فراخود (superego).

• نهاد، آن جنبه از شخصیت است که در بدو تولد وجود دارد. این ابتدایی ترین بخش شخصیت است و افراد را به سمت برآوردن اساسی ترین نیازها و خواسته هایشان سوق می دهد.
• خود، جنبه‌ای از شخصیت است که وظیفه کنترل امیال نهاد و وادار کردن آن به رفتارهای واقع بینانه را برعهده دارد.
• فراخود، آخرین جنبه شخصیت است که رشد می کند و شامل تمام آرمان ها، اخلاقیات و ارزش های آغشته به آموزه‌های والدین و فرهنگ ما است.

به گفته فروید، این سه عنصر شخصیت با هم کار می کنند تا رفتارهای پیچیده انسانی را ایجاد نمایند. فراخود تلاش می کند تا خود، بر اساس این آرمان ها رفتار کند. پس خود باید بین نیازهای اولیه نهاد، معیارهای آرمانی فراخود و واقعیت موجود، تعدیل شود.

مفهوم فروید از نهاد، خود و فراخود، علیرغم عدم حمایت و تردید قابل توجه بسیاری از محققان، در فرهنگ عامه مورد تاکید قرار گرفته است.

مراحل رشد روانی اجتماعی اریکسون

نظریه هشت مرحله ای رشد انسانی اریک اریکسون، یکی دیگر از نظریه های شناخته شده در روانشناسی است. با اینکه نظریه اریکسون بر مراحل رشد روانی-جنسی فروید استوار است، اما او تصمیم گرفت بر چگونگی تأثیر روابط اجتماعی بر رشد شخصیت تمرکز کند.

همچنین این نظریه به فراتر از دوران کودکی گسترش می یابد تا رشد در کل طول عمر را دربرگیرد.

هشت مرحله اریکسون عبارتند از:

• مرحله 1: اعتماد در مقابل بی اعتمادی (از تولد تا یک سالگی)
• مرحله 2: خودمختاری در مقابل شرم و شک (1 تا 2 سال)
• مرحله 3: ابتکار در مقابل احساس گناه (3 تا 5 سال)
• مرحله 4: سازندگی در مقابل احساس حقارت (6 تا 11 سال)
• مرحله 5: هویت در مقابل سردرگمی نقش (12 تا 18 سال)
• مرحله 6: صمیمیت در مقابل انزوا (19 تا 40 سال)
• مرحله 7: زایش در مقابل رکود (41 تا 64 سال)
• مرحله 8: یکپارچگی در مقابل ناامیدی (65 سال تا مرگ)

مراحل رشد شناختی پیاژه

نظریه رشد شناختی ژان پیاژه یکی از متداول ترین نظریه هایی است که در روانشناسی به آن اشاره شده است.

طبق نظر پیاژه، کودکان در یک سری چهار مرحله‌ای پیشرفت می کنند که با تغییرات متمایز در نحوه تفکرشان مشخص می شود. نحوه تفکر کودکان در مورد خود، دیگران و دنیای اطرافشان، نقش اساسی در رشد شخصیت دارد.

چهار مرحله پیاژه عبارتند از:

• مرحله 1: مرحله حسی حرکتی (از تولد تا 2 سالگی)
• مرحله 2: مرحله پیش عملیاتی (2 تا 7 سال)
• مرحله 3: مرحله عملیات عینی (7 تا 11 سال)
• مرحله 4: مرحله عملیات صوری (12 سال به بالا)

مراحل رشد اخلاقی کولبرگ

لارنس کولبرگ، تئوری رشد شخصیتی را مطرح کرد که بر رشد تفکر اخلاقی متمرکز بود. کولبرگ با تکیه بر یک فرآیند دو مرحله‌ای که توسط پیاژه پیشنهاد شده بود، این نظریه را به شش مرحله مختلف بسط داد:

• مرحله 1: اطاعت و مجازات
• مرحله 2: فردگرایی و مبادله
• مرحله 3: ایجاد روابط بین فردی خوب
• مرحله 4: حفظ نظم اجتماعی
• مرحله 5: قرارداد اجتماعی و حقوق فردی
• مرحله 6: اصول جهانی

این مراحل با سطوحی از هم جدا می شوند. سطح یک، سطح اخلاق پیش عرفی است که شامل مراحل یک و دو بوده و از تولد تا 9 سالگی را دربرمی‌گیرد. سطح دو، سطح اخلاق عرفی یا قراردادی است و شامل مراحل سه و چهار بوده و از سن 10 سالگی تا نوجوانی را دربرمی‌گیرد. سطح سه، اخلاق پس عرفی است و شامل مراحل پنج و شش بوده و سالهای بزرگسالی را دربرمی‌گیرد.

نظریه رشد اخلاقی کولبرگ به دلایل مختلف مورد انتقاد قرار گرفته است. یکی از انتقادات اصلی این است که این نظریه، جنسیت ها و فرهنگ های مختلف را به طور مساوی در خود جای نمی دهد. با این حال، این نظریه در درک ما از چگونگی رشد شخصیت مهم است.

5 ویژگی اصلی شخصیت

هدف نظریه های رشد شخصیت این است که توضیح دهند چگونه هر یک از ما منش و ویژگی های منحصر به فردمان را توسعه می دهیم. با اینکه فهرست گزینه ها می تواند تقریباً بی پایان باشد، اما بیشتر این ویژگی های شخصیتی به پنج دسته اصلی تقسیم می شوند:

• پذیرندگی: سطح خلاقیت و پاسخگویی به تغییر
• وظیفه شناسی: سطح سازماندهی و توجه به جزئیات
• برونگرایی: سطح اجتماعی بودن و بیان هیجانی
• توافق پذیری: میزان علاقه به دیگران و همکاری
• روان رنجوری: سطح ثبات عاطفی و بدخلقی

«مدل 5 عاملی شخصیت» یکی از شناخته شده‌ترین مدل‌های شخصیتی و همچنین پرکاربردترین مدل‌ها است، اگرچه برخی معتقدند این مدل به اندازه کافی جامع نیست تا بتواند طیف وسیعی از ویژگی‌های شخصیتی را که فرد می‌تواند رشد و توسعه دهد، تحت پوشش گیرد.

نکات رشد شخصیت

نظریه پردازانی مانند فروید معتقد بودند که شخصیت تا حد زیادی در اوایل زندگی شکل گرفته است. با این حال، اکنون می‌دانیم که شخصیت می‌تواند در طول زمان تغییر کند.

در سطح جهانی، مردم پول زیادی صرف توسعه شخصی می‌کنند، به طوری که این بازار، سالانه بیش از 38 میلیارد دلار درآمد دارد (و انتظار می‌رود که این مبلغ بیشتر هم شود).

اگر شما علاقه مند به ایجاد تغییرات مثبت در شخصیت خودتان هستید، این نکات می تواند به شما کمک کند:

ویژگی های فعلی خودتان را شناسایی کنید

کوللا خاطرنشان می کند که خودآگاهی و تأمل، بخشی ضروری از رشد شخصی است. او پیشنهاد می‌کند که می توانید با یادگیری بیشتر در مورد ویژگی ها، نقاط قوت و ضعف خود شروع کنید.

اگر ویژگی های شخصیتی که باید روی آن کار کنید را شناسایی نکنید، نمی دانید کجا باید تلاش کنید. یک تست شخصیت می تواند نوعی ارزیابی از ویژگی های فعلی شما ارائه دهد. یک یا دو ویژگی را انتخاب کنید تا روی آنها کار کنید، ویژگی‌هایی را برگزینید که فکر می کنید به شما کمک می کند به عنوان یک فرد رشد کنید و روی آنها تمرکز کنید.

ارزش هایتان را شناسایی کنید

پیشنهاد کوللا این است که مهم است که ارزش های اصلی خودتان را شناسایی کنید. شما می توانید این کار را با فکر کردن به ارزش هایی که برایتان مهم هستند انجام دهید. پس از انجام این کار، می توانید اهدافتان را اولویت بندی کنید و بهتر در مورد اینکه چگونه رفتارها و اعمالتان با اهداف و ارزش هایتان هماهنگ است، فکر کنید.

یک هدف توسعه شخصی روزانه تعیین کنید

متعهد شوید که هر روز حداقل یک کار را انجام دهید تا به رشد شخصیت تان کمک کند. لازم نیست این کار، اقدام بزرگی باشد. حتی قدم های کودکانه، شما را در مسیر درست حرکت می دهد.

ذهنیت مثبت داشته باشید

کوللا توضیح می دهد که کار بر روی ایجاد طرز فکر مبتنی بر رشد نیز مهم است. این کار به شما امکان می دهد تشخیص دهید که شخصیت، ثابت و ایستا نیست و در عوض، می تواند در طول زمان تکامل یابد. کوللا می‌گوید: چالش‌ها را بپذیرید، از شکست‌ها درس بگیرید و شکست‌ها را فرصت‌هایی برای رشد بدانید.

تغییر دادن خود می تواند دشوار باشد، به خصوص اگر روی بخشی از شخصیتتان کار می کنید که برای مدت طولانی بر مدار آن بوده‌اید. مثبت اندیشی در طول مسیر به شما کمک می کند تا به نکات مثبت و منفی آن بخش، توجه بیشتری داشته باشید. همچنین سفر زندگی را برای شما و اطرافیانتان لذت‌بخش‌تر می کند.

اعتماد به نفس داشته باشید

وقتی چیزی در مورد خودتان هست که دوست دارید تغییرش دهید، ممکن است به راحتی اجازه دهید که نقصتان شده، اعتماد به نفستان را کاهش دهد. با این حال، شما می توانید اعتماد به نفس داشته باشید و همزمان به رشد شخصیت تان به روش های معنادار ادامه دهید و در عین حال که به دنبال رشد شخصیت هستید، با یک تیر، دو نشان بزنید.

کوللا خاطرنشان می کند که بیرون رفتن از منطقه امن و راحت، می تواند چالش برانگیز باشد، اما گسترش آهسته افق های دیدتان می تواند منجر به رشد تدریجی شود. او توضیح می دهد: «گسترش منطقه راحتی، شامل برداشتن گام های کوچک و قابل کنترل است و به تدریج، محدودیت هایتان را با سرعتی که در آن احساس راحتی می کنید، کنار می گذارید.»

منبع: verywellmind