افکار مزاحم (وسواس فکری): چرا به سراغ ما می‌آیند و چطور جلوی آنها را بگیریم؟

افکار مزاحم، تصاویر یا افکار غیرمنتظره‌ای هستند که بنظر می‌رسد ناگهان در سر ما ظاهر می‌شوند. این افکار اغلب عجیب یا پریشان‌کننده هستند. اما این افکار تقریباً برای همه‌ی ما گاه و بی‌گاه اتفاق می‌افتند.

افکار مزاحم چیست؟

بنظر می‌رسد که افکار مزاحم ناگهان ظاهر می‌شوند. این افکار و تصاویر ناخواسته و اغلب ناخوشایند هستند. محتوای آنها ممکن است گاه پرخاشگرانه یا جنسی باشد، یا ممکن است ناگهان یاد یکی از اشتباهات یا نگرانی‌هایتان بیفتید.

زمانی که این افکار به سراغتان می‌آیند ممکن است احساس پریشانی کنید، اما افکار مزاحمی که گاه و بی‌گاه به سراغ ما می‌آیند بخشی معمول از زندگی هستند.

در بیشتر موارد، افکار مزاحم معنای بخصوصی ندارند. تا زمانی که درک کنید اینها تنها در سر شما هستند، و میلی به عمل کردن بر اساس این افکار ندارید، افکار مزاحم آسیب‌زا نیستند.

با این همه، اگر این افکار اغلب به سراغ شما می‌آیند، موجب نگرانی زیادی در شما می‌شوند یا در امور روزمره اخلال ایجاد می‌کنند، بهتر است با پزشکتان مشورت کنید.

در ادامه‌ی این مقاله به دلال پیدایش افکار مزاحم و چگونگی مدیریت آنها می‌پردازیم.

انواع افکار مزاحم

انواع متعددی از افکار مزاحم وجود دارند. برخی از افراد ممکن است در این موارد افکار مزاحم داشته باشند:

• میکروب‌ها، عفونت‌ها، انواع دیگر آلودگی‌ها
• اعمال وحشیانه، پرخاشگرانه، آسیب رساندن به دیگران
• نگرانی بابت اشتباه کردن در انجام دادن کاری یا نیمه‌کاره رها کردن کارها
• مذهب، کفر، یا دست زدن به امور بی‌اخلاقی
• اعمال یا شرایط جنسی
• بد رفتار کردن یا بد حرف زدن در جمع

این احتمال هم وجود دارد که افکار مزاحمی به سراغ ما بیایند که در این دسته‌بندی‌ها قرار نمی‌گیرند. گاهی اوقات افرادی که افکار مزاحم را تجربه می‌کنند نگران معنای پشت این افکار می‌شوند. این نگرانی می‌تواند منجر به تلاش برای کنترل کردن یا جلوگیری از این افکار شود. همچنین افراد ممکن است احساس شرم کنند و بخواهند این افکار را از دیگران پنهان کنند.

در نظر داشته باشید که این تصویر یا فکر ممکن است پریشان‌کننده باشد، اما معمولاً معنای خاصی ندارد. اگر تمایل یا قصد عمل کردن بر اساس این افکار را ندارید، و به راحتی می‌توانید به زندگی عادی برگردید، پس احتمالاً دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.

افکار آسیب زدن به خودتان یا دیگران دلیلی برای درخواست کمک است. اگر به آسیب رساندن به خودتان یا دیگران فکر می‌کنید، بلافاصله کمک فوری دریافت کنید. خودتان را به نزدیک‌ترین اورژانس برسانید یا با سرویس اورژانس محلی تماس بگیرید.

آیا داشتن افکار مزاحم عادی‌ست؟

داشتن افکار مزاحم گاه و بی‌گاه اتفاقی متداول است. در واقع تقریباً برای همه پیش می‌آید. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴ دریافت که حدود ۹۴٪ از شرکت‌کنندگان در آزمایش طی سه‌ماهه‌ی پیش از آزمایش حداقل یک فکر مزاحم داشته‌اند.

در مطالعه‌ی سال ۲۰۱۴، افکار «شک‌برانگیز» مزاحم -یا نگرانی بابت اشتباه انجام دادن کارها- متداول‌ترین افکار بودند. احتمال گزارش دادن افکار مزاحم با محتوای مذهبی یا جنسی از افکار دیگر کمتر بود.

اگرچه افکار مزاحم اغلب مسئله‌ای نگران‌کننده نیستند، گاه ممکن است در زندگی روزمره اخلال ایجاد کنند.

افرادی که از بابت افکار مزاحم خود احساس ترس یا عذاب وجدان را تجربه می‌کنند، یا احساس می‌کنند برای کنترل کردن افکارشان باید دست به عملی بزنند، احتمالاً درگیر مسئله‌ی جدی‌تری هستند. اگر در چنین شرایطی هستید بهتر است با پزشک مشورت کنید.

علت افکار مزاحم چیست؟

افکار مزاحم می‌توانند بی‌دلیل رخ دهند. ممکن است ناگهان به طور اتفاقی ظاهر شوند. بعضی افکار راهشان را به ذهن شما باز می‌کنند و به همان سرعت از سرتان خارج می‌شوند، بدون آنکه تاثیری ماندگار از خود به جا بگذارند.

در موارد نادرتر افکار مزاحم بدلیل مشکلات سلامت روان زمینه‌ای، همچون اختلال وسواس جبری (اوسی‌دی) یا اختلال اضطراب پس از سانحه (پی‌تی‌اس‌دی) ، رخ می‌دهند. این افکار می‌توانند نشانه‌ای از دیگر مشکلات سلامتی نیز باشند، برای مثال:

• آسیب مغزی
• زوال عقل
• بیماری پارکینسون

افکار مزاحم زمانی حاکی از وجود احتمالی مشکل زمینه‌ای هستند که:

• بیش از لحظه‌ی گذرا دوام داشته باشند
• ظاهر شدن آنها در ذهنتان تکرار شود
• با گذر زمان موجب تشویش شوند
• باعث شوند احساس کنید نیاز دارید افکارتان را کنترل کنید

تغییرات در سلامت روان مسئله‌ای نیست که بتوان ساده از آن گذر کرد. نشانه‌های ابتدایی از برخی مشکلات سلامتی ممکن است شامل این موارد نیز باشند:

• تغییر در الگوهای فکری
• افکار وسواس‌گونه
• تصورات پریشان‌کننده

دلیلی برای شرم داشتن از این افکار وجود ندارد، اما اینها دلیلی برای پیگیری تشخیص و درمان هستند تا بتوانید حال بهتری را تجربه کنید.

چه بیماری‌هایی، افکار مزاحم را شامل می‌شوند؟

افکار مزاحم همیشه در نتیجه‌ی مشکلات زمینه‌ای رخ نمی‌دهند. هر کسی ممکن است این افکار را تجربه کند.

اما مشکلات سلامتی متعددی هستند که افکار مزاحم از نشانه‌های آنهاست. از آن جمله عبارتند:

اوسی‌دی (اختلال وسواسی- اجباری)

در اختلال اوسی‌دی، افکار مزاحم منجر به تشویش شدید می‌شوند. فرد مبتلا به اوسی‌دی اغلب برای سرکوب یا متوقف ساختن افکار ناخواسته (وسواس‌های) خود تلاش زیادی به خرج می‌دهد. این تلاش‌ها معمولاً شامل تکرار کردن مداوم رفتاری خاص یا عاداتی بخصوص است.

این رفتار و عادات، که به رفتارهای جبری شناخته می‌شوند، می‌توانند در کیفیت زندگی شخص اخلال ایجاد کنند. اما اوسی‌دی می‌تواند با درمان بهبود زیادی پیدا کند.

پی‌تی‌اس‌دی (اختلال پس از سانحه)

افراد مبتلا به پی‌تی‌اس‌دی ممکن است افکار مزاحمی در رابطه با رویداد آسیب‌زایی که تجربه کرده‌اند داشته باشند. این افکار یا خاطرات می‌توانند دیگر نشانه‌های پی‌تی‌اس‌دی، همچون بی‌خوابی یا سطح ناخوشایندی از هوشیاری بیش از حد، را با خود به همراه بیاورند.

پی‌تی‌اس‌دی می‌تواند با عملکرد روزانه‌ی فرد تداخل داشته باشد. با این وجود، با درمان‌های مبتنی بر آسیب رهایی از این نشانه‌ها ممکن است.

اختلالات تغذیه

افرادی که از اختلال تغذیه رنج می‌برند ممکن است افکار مزاحم را درخصوص بدن خود، کاهش وزن یا چیزهایی که می‌خورند تجربه کنند. این افکار می‌تواند شامل عذاب وجدان، خجالت، یا ترس‌های مرتبط با غذا یا فرم بدن باشد. این افکار مزاحم می‌توانند منجر به تشویش شدید شوند.

اختلالات تغذیه همچنین می‌توانند منجر به تغییرات شدید در رفتار مرتبط با غذا و غذا خوردن شوند.

اگر نشانه‌های اختلال تغذیه‌ای را در خودتان می‌بینید، صحبت کردن با پزشک بسیار حائز اهمیت است. تحت درمان قرار گرفتن ممکن است از عوارض جدی پیشگیری احتمالی کند.

چطور افکار مزاحم را مدیریت کنیم

افکار مزاحم به این دلیل که در ذهن «باقی می‌مانند» بسیار قدرتمند هستند. همچنین از آنجا که بیگانه بنظر می‌رسند، ناراحت‌کننده نیز هستند.

بهترین راه برای مدیریت افکار مزاحم کاهش حساسیت فرد نسبت به افکار و محتوای آنهاست. راهکارهای زیر می‌توانند به شما در این باره کمک کنند.

افکار مزاحم چطور تشخیص داده می‌شوند؟

اولین گام در مسیر تشخیص، صحبت کردن با پزشک است. پزشک نشانه‌ها و سابقه‌ی پزشکی شما را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است شما را معاینه کنند یا، در برخی موارد، از پرسشنامه یا تست‌هایی برای آشنایی بیشتر با نشانه های شما استفاده کنند.

اگر پزشک مشکل فیزیکی که ممکن است منجر به افکار مزاحم شده باشد در شما تشخیص ندهد، احتمال دارد شما را به روانشناس یا روانپزشک متخصص ارجاع دهند. این افراد برای تشخیص علائم و نشانه‌های علل احتمالی افکار مزاحم، از جمله اوسی‌دی و پی‌تی‌اس‌دی، آموزش دیده‌اند.

روانشناس یا روانپزشک می‌تواند برای یافتن افکار مزاحمی که رخ می‌دهند، و واکنش شما به آنها، با شما کار کند. این کار به او کمک خواهد کرد به تشخیصی دست پیدا کند و تصمیم بگیرد که دلیل محتمل دیگری هم وجود دارد یا خیر.

دورنمای درگیری با افکار مزاحم چیست؟

افکار مزاحم می‌توانند منجر به احساس تشویش شوند، ما اگر گاه و بی‌گاه یک فکر مزاحم به سرتان می‌زند، احتمالاً دلیلی برای نگرانی نیست. در بیشتر موارد، این افکار به دلیل بخصوصی رخ نمی‌دهند. اگر درک کنید که اینها تنها افکاری در سرتان هستند، می‌توانید به خودتان در گذر کردن از آنها کمک کنید.

زمانی که افکار مزاحم با بیماری‌های زمینه‌ای، مانند اوسی‌دی یا پی‌تی‌اس‌دی، در ارتباط هستند، رسیدن به تشخیص قطعی و آغاز درمان می‌تواند زمان‌بر باشد.

اما ادامه دادن برنامه‌ی درمان می‌تواند به کاهش نشانه‌ها کمک کرده و تکرر افکار را کمتر کند. گزینه‌های چون درمان دارویی یا سی‌بی‌تی می‌توانند به کنار آمدن با افکاری که به سراغتان می‌ایند کمک کنند.

اگر افکار مزاحمی که به سراغتان می‌آیند با زندگی روزمره‌تان تداخل دارند، با پزشک درمورد تجربیات خود صحبت کنید. آغاز درمان می‌تواند افکار مزاحم را مهارپذیرتر کند.

منبع: healthline