ذهن‌ آگاهی بیش از حد، سلامت روان شما را به‌ خطر می‌اندازید

نکات کلیدی

مراقبه و ذهن‌ آگاهی در برخی از افراد، عوارض جانبی منفی ایجاد می‌کنند. در پژوهش جدیدی، ۶ درصد از افرادی که تمرینات ذهن‌ آگاهی را انجام می‌دادند، عوارض جانبی منفی‌ای را گزارش کرده‌اند که بیش از یک ماه ادامه داشته‌اند. این عوارض، روابط اجتماعی، درک از خود و سلامت جسمی فرد را مختل می‌کنند.

ذهن‌ آگاهی و مراقبه به‌عنوان درمان‌های همه‌جانبه برای مشکلات سلامت روان از استرس گرفته تا افسردگی مطرح شده‌اند. اما پژوهشگران کم‌کم به این نتیجه رسیده‌اند که این تمرینات جنبه‌های منفی هم دارند.

ممکن است مراقبه عوارض جانبی منفی هم داشته باشد و باعث شود که برخی افراد دوباره آسیب‌ روحی گذشته را تجربه کنند یا دچار اختلال در خواب شوند. در پژوهش جدیدی که برخی از این عوارض را بررسی می‌کند، ۶ درصد از شرکت‌کنندگان که تمرینات ذهن‌آگاهی را انجام می‌دادند، به عوارض جانبی منفی و ۱۴ درصد به عوارض جانبی مخربی اشاره کردند که بیش از یک ماه ادامه داشتند. این پژوهش در اواسط ماه می در مجله‌ی علمی روانشناسی بالینی منتشر شد.

دکتر ویلووبی بریتون، نویسنده‌ی اصلی این پژوهش، عصب‌شناس و استاد دانشگاه براون در رودآیلند، در گفتگو با سایت وری‌ول خاطرنشان می‌کند که هنگام بررسی این نتایج، مهم است که آنها را با دیدگاهی نکته‌سنج در نظر بگیریم، نه به‌عنوان مدرکی دال بر اینکه مراقبه «بد» است.

او می‌گوید:«[ذهن‌ آگاهی] برای افراد شرکت‌کننده در این پژوهش، تأثیر بسیار مثبتی بر افسردگی داشته است. این امکان وجود دارد که فردی هم‌زمان، هم اثرات مثبت و هم عوارض منفی را تجربه کند و یک عارضه‌ی منفی، در زمانی دیگر ممکن است اثری مثبت محسوب شود.»

عوارض جانبی منفی مراقبه

پژوهشگران در این پژوهش، بر عوارض جانبی منفی برنامه‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی (MBPs) تمرکز کردند. آنها پیش از این در بررسی انجام‌شده در آگوست 2020 دریافتند که از میان ۷۰۰۰ پژوهش انجام‌شده درباره‌ی ذهن‌آگاهی، تنها ۱ درصد به بررسی این عوارض منفی پرداخته‌اند.

این مقدار اندک پژوهش نشانه‌ی سهل‌انگاری است، اما از طرفی ممکن است به این دلیل باشد که تشخیص و ارزیابی آسیب، کار دشواری است.

بریتون می‌گوید:«مردم نمی‌خواهند به شما بگویند که از درمان شما آسیب دیده‌اند. ترجیح می‌دهند که دروغ بگویند و درمانگر هم دوست ندارد چنین چیزی را بشنود. پژوهشگر هم دلش نمی‌خواهد چنین چیزی را بشنود. کلاً هیچ‌کس دوست ندارد درباره‌ی این موضوع صحبت کند.» او می‌گوید که این سکوت، عواقبی جدی در پی دارد؛ از جمله تداوم آسیب و اینکه افراد سردرگم می‌شوند که از کجا و چطور راهی برای درمان بیابند.

نویسندگان این پژوهش، برای بررسی عوارض جانبی مرتبط با مراقبه در برنامه‌های مبتنی بر ذهن‌ آگاهی، ۲۴ دستورالعمل متداول پایش آسیب را دنبال کردند.

آن‌ها این دستورالعمل‌ها را روی گروهی متشکل از ۹۶ نفر آزمودند که در سه نوع برنامه‌ی 8 هفته‌ای درمانِ شناختیِ مبتنی بر ذهن‌ آگاهی شرکت کرده بودند. شرکت‌کنندگان نمونه‌ی افرادی بودند که در ایالات متحده معمولاً به‌دنبال این نوع درمان‌ها هستند؛ یعنی عمدتاً زنان میانسال که به‌دنبال راهی برای مدیریت اضطراب خفیف تا شدید، افسردگی و استرس هستند.

سه ماه پس از پایان برنامه‌ها، پژوهشگران با شرکت‌کنندگان مصاحبه کردند و درباره‌ی تجربیات آنها پس از شرکت در برنامه‌ی مبتنی بر ذهن‌آگاهی سوال پرسیدند. از آن‌ها درباره‌ی عوارض جانبی چنین سوالاتی پرسیدند:

آیا این عوارض با تمرینات مراقبه‌ی ذهن‌آگاهی مرتبط بودند؟

این عوارض چقدر طول کشیدند؟

تا چه حد مثبت یا منفی بودند؟

چگونه بر زندگی روزمره و عملکرد آنها تأثیر گذاشتند؟

از بین ۹۶ شرکت‌کننده، ۵۸ درصد، دست‌کم یک عارضه‌ی جانبی منفی مرتبط با مراقبه را گزارش کردند؛ از حساسیت بیش از حد ادراکی و کابوس گرفته تا تجربه‌ی مجدد آسیب روحی.

برای ۳۷ درصد از شرکت‌کنندگان هم، عوارض نامطلوب مرتبط با مراقبه اتفاق افتاده بود که بر عملکرد روزانه‌ی آن‌ها تأثیر منفی گذاشته بود.  حدود ۶ درصد از شرکت‌کنندگان، «عوارض منفی ماندگاری» را تجربه کرده بودند که بیش از یک ماه ادامه داشتند.

شایع‌ترین و جدی‌ترین عوارض جانبی گزارش شده عبارتند از:

• برانگیختگی نامنظم (مشکلات انرژی؛ اختلال در چرخه‌ی خواب و بیداری)
• اضطراب
• علائم انفکاک (ناتوانی در ایجاد وحدت نفسانی و درک شخصیت واحد خود)
• سستی هیجانی (بی‌احساس شدن)
• یادآوری رویداد‌ها و خاطرات گذشته
• ضعف در عملکرد اجرایی (مشکل در تصمیم‌گیری، فراموشی لحظه‌ای، اختلالات ادراکی و غیره)
• گوشه‌گیری اجتماعی
• حساسیت بیش از حد ادراکی

اما یک عارضه‌ی جانبی، در زمان‌های متفاوت ممکن است اثری مثبت یا منفی داشته باشد. مثلاً حساسیت بیش از حد ادراکی را در نظر بگیرید. گاهی اوقات ممکن است برایتان احساس فوق العاده‌ای باشد زیرا حواس شما برای درک جهان تقویت شده‌اند. بریتون می‌گوید:«اما گاهی اوقات مثلاً وقتی که می‌خواهید بخوابید و نمی‌توانید صدای تیک‌تاک ساعت را نادیده بگیرید، دیگر از این حس لذت نمی‌برید.»

چرا افراد این واکنش‌ها را تجربه می‌کنند؟

بریتون می‌گوید برای درک اینکه چرا افراد واکنش‌های نامطلوب کوتاه‌مدت یا بلندمدت  را نسبت به مراقبه و ذهن‌ آگاهی تجربه می‌کنند، پژوهش‌های بیشتری لازم است. اما نظریه‌هایی هم وجود دارند.

بریتون می‌گوید آن ۶ درصدی که از عوارض جانبی منفی بلندمدت گله‌مند بودند، معمولاً زیاد مراقبه می‌کردند. پیش از این هم در افرادی که به ریاضت می‌پرداختند و روزانه ۱۲ تا ۱۵ ساعت مراقبه می‌کردند، «مدت زمان» به‌عنوان عاملی خطرساز برای تجربه‌های «ناخوشایند» مراقبه‌ی مطرح شده است. 

علاوه بر مدت زمان، محیط و فرهنگ نیز باید در نظر گرفته شوند.  وقتی بریتون در سال ۲۰۱۲، پژوهش‌های خود را به دالایی‌لاما رهبر معنوی بودیسم تبت ارائه کرد، او گفت که مراقبه در صورت «فقدان دانش کامل یا تصویر کامل» آسیب‌زا خواهد بود.

پژوهش درباره‌ی عوارض جانبی احتمالی مراقبه و ذهن‌ آگاهی نادر است، اما بریتون می‌گوید که پژوهش او به‌هیچ‌وجه اولین نمونه از نوع خود نیست.

او می‌گوید:«ناگهان وقتی درباره‌ی آن حرف می‌زنیم و آن را ارزیابی می‌کنیم، به‌ نظر می‌رسد که همه‌گیر شده است. انگار تازه بروز کرده است و روزبه‌روز بیشتر می‌شود، اما این‌طور نیست.»

این موضوع در خارج از حوزه‌ی دانشگاهی هم مستند شده است. او می‌افزاید:«[عوارض جانبی] در متون بودایی که صدها و صدها سال قدمت دارند، ثبت شده است. بنابراین مسئله‌ی جدیدی نیست. اما موضوع این است که ارزش بازارِ ذهن‌ آگاهی آنقدر بالاست که [صحبت کردن در مورد این عوارض جانبی] کار راحتی نیست. من نمی‌خواهم مزایای آن را کم‌ارزش جلوه بدهم. اما هر روز با افرادی روبه‌رو می‌شوم که به من می‌گویند، چرا کسی به من نگفته بود که ممکن است چنین اتفاقی بیفتد؟»

او امیدوار است که با پیشرفت پژوهش‌هایش، آگاهی درباره‌ی عوارض جانبی احتمالی مرتبط با مراقبه را افزایش دهد. اگر در حین مراقبه یا قبل و بعد از آن هر یک از علائم ذکر شده را احساس کردید، شاید لازم باشد که به کارشناس سلامت روان مراجعه کرده و کمک بگیرید. 

همچنین می‌توانید با مربی آموزش مراقبه‌ای مشورت کنید که با مشکلات شما آشنا باشد. همه‌ی کارشناسان این حوزه از آسیب‌های مرتبط با مراقبه و ذهن‌ آگاهی باخبر نیستند، بنابراین مهم است که با کسی صحبت کنید که تجربه‌ی شما را کم‌اهمیت جلوه ندهد و به قول بریتون به شما نگوید که «به مراقبه ادامه دهید.»

منبع: verywellhealth

کتاب‌های مرتبط